It Frysk is amper sichtber yn de iepenbiere romte yn Fryslân. Wylst sichtberens no krekt sa goed is foar de akseptaasje fan de taal en in stimulâns foarmet om dy te brûken. En soks ek noch o sa aardich is foar toeristen. Ik ha dêrom yn it ramt fan de Fryske Fiersichten al útsteld Fryske winkelstrjitten op te Fryskjen mei geveltsjefrysk op etalaazjeruten. De supermarkt wurdt supermerk, de groenteman grienteboer, de slager slachter, ensafh. En de bakker? Dy kin bygelyks syn produkten op it rút sette: Bôle, brea, twibakken. Dat lêste wurd sille in protte Friezen net mear kenne en dat jout daliks oan dat geveltsjefrysk in edukative wearde hawwe kin. It bin fansels mar wat foarbylden; der is folle mear moais te betinken.

Mei help fan Provinsje, Merk Fryslan en Ynbussines haw ik der foar de Ried fan de Fryske Beweging ek wol al mei teset west. Spitigernôch skytskoarje de winkeliersferienings der noch hieltyd tsjinoan. Der is dus in oanfitering nedich. Der hat in ûndersyk west nei de foardielen fan it brûken fan it Frysk foar it bedriuwslibben. Dy soene nochris in kear goed yn de media útsutele wurde moatte. It beskikber stellen fan sinten om rûnom yn de provinsje Frysktalige opskriften op etalaazjeruten oan te bringen, sil fansels ek fertuten dwaan. Foar 15.000 euro kin aardich wat dien wurde. De al besteande Nederlânske en Ingelske opskriften meie stean bliuwe; de Fryske kinne der gewoan by; mar wol sa dat se goed opfalle!

Undernimmers kinne útnûge wurde harren oan te melden. Bygelyks by de Afûk dy't al inisjativen mei it bedriuwslibben hat. De Ried fan de Fryske Beweging kin dêr sa nedich noch by stypje.

Ofhinklik fan it sukses fan de útnûging kin it effekt provinsjebreed wêze.

As Pabû fan de provinsje wolle wy alle Pabû-studinten yn it leargebiet Taal&Identiteit de kâns jaan op mei te gean op in stúdzjereis fan fiif dagen nei in regio mei in minderheidstaal yn Europa, lykas Wales, Skotlân of Kataloanje .

Op de Pabû  yn ús provinsje wurde leararen fan de takomst oplaat dy’t it Frysk aktyf brûke op de basisskoalle sadat bern ek aktyf it Frysk as fiertaal yn Fryske basisskoalle en as omgongstaal bûten de skoalle brûke. Ut ûnderfining witte wy dat as studinten troch stúdzjereizen yn de kunde komme mei oare Europeeske regio’s dêr’t in minderheidstaal praat wurdt, dat sy har just dan mear bewust wurde fan it Frysk it gebrûk dêrfan. Neist it ûntwikkeljen fan positive hâlding oangeande it gebrûk fan de Fryske taal,  ûntdekke de studinten wat de posysje fan dy minderheidstaal yn it (basis)ûnderwiis is en sjogge hokfoar didaktyk dêr tapast wurdt. Op dizze wize wurde Fryske studinten ek stimulearre har mear te ferdjipjen yn it Frysk, de posysje fan it Frysk en it gebrûk fan it Frysk yn en bûten de skoalle en it Frysk as ien fan de Europeeske talen. Dat is ien fan de wichtichste doelen fan it leargebiet Taal & identiteit op de Pabo dêr’t op jierbasis sa’n 150 studinten yn partisipearje.

Wy fan de Strunersklup wolle graach twatalige saneamde strunkisten realisearje yn Fryslân. Hjirmei wolle wy, De Hippe Boerin, Bethlehems inn en Grand Cafe de Nije Warf, Dorpshuis De Kamp, Activiteiten Boerderij De Hamerslag graach beginne yn Wâlterswâld. Mei dizze strunkisten wolle wy foar Friezen mar ek foar toeristen de natuer ienfâldich tagonklik meitsje. Foar lytse en grutte struners. Yn de kiste sitte bygelyks in fûgelbingo, opdrachten om planten te sykjen ensafourthinne. Minsken komme nei de strunersklub ta om de noch moai te ûntwikkeljen twatalige struntaskes mei opdrachten op te heljen en gean der dan sels op út. Der sitte dan produkten yn fan lokale undernimmers. Wy wolle de strunkisten graach troch lokale minsken, bygelyks fan Talent, meitsje litte.

Wy hawwe ek in website (http://strunkiste.nl) en binne dwaande mei in app. Wy tinke foar it untwikkeljen fan it fierder twatalige konsept tusken de 4000 en 5000 euro nedich te hawwen. Dermei wolle wy it goed del sette. Mei dizze strunkisten wolle wy ek it Frysk in fanselsprekkend plak jaan. Earst is it effekt benammen te sjen yn us eigen fermidden, mar wy hoopje dizze kisten ek foar oare regio's en har lokale undernimmers te realisearjen. Wolle jo mei us op 'e strun?

Goeiemiddei,

Ik skriuw jim oan út namme fan de Fryske band Sjoerd ensa. Myn namme is Jacob Wijnsma, Toetsenist/Gitarist en twadde sjonger fan de band.

Wy meitsje al sûnt in jier as fiif Frysktalige muzyk. Dêrfoar komme wy regelmjittich foarby op de Omrop en spylje wy op de 'grutte' Fryske podia; Iduna, Bolwurk, Aaipop, ensafuorthinne. Ynmiddels hawwe wy ek leuke gearwurkingen hân mei ûnder oare De Hûnekop en Doelleazen. Us muzyk is ûnder oare te finen op Spotify en Youtube. 

It haaddoel fan ús band is om de Fryske taal en Kultuer populêr te hâlden ûnder de jongerein wêrby't wy gjin inkeld ûnderwerp as taboe sjogge: Wy sjonge oer fertriet, rouferwurking oantemei de leafde foar ús prachtige Heitelân. It slagget ús hiel goed om ek gefoelige ûnderwerpen as de dea besprekber te meitsjen yn Fryslân. Yn myn eagen is dat ek wat ús unyk makket. 

No ús Projekt:

Foar in nij Frysk projekt sykje wy de gearwurking mei oare artysten om mei ús allen in Frysktalich album op te nimmen. Dêryn geane wy mei 'ferneamde' Fryske artysten in EP/CD opnimme. Faaks is it wichtich om te fermelden dat wy al in moaie protsje Fryske artysten strikt hawwe, wêrtroch it net allinnich by in goed idee bliuwe sil. Mochten wy genôch sponsoring / subzydzje ûntfange kinne, binne wy ek fan plan om optredens te dwaan troch de provinsje. Hjirmei tinke wy in goeie bydrage te dwaan oan it doel fan in protte Fryske artysten (en fansels ek jim doel): De Fryske taal en Kultuer yn de provinsje promoten bliuwe, fansels ek yn de hoop dat wy ús entûsjasme op oare Friezen oerbringe kinne. Minsken krekt sa grutsk meitsje op ús Fryske komôf meitsje as ús, dat fine wy wichtich.

De tapasselike namme foar it album sil 'ensa' wêze, wêrby de basis is dat Sjoerd ensa in nûmer skriuwt mei en foar in artyst. It bliuwt net allinnich by plannen: Wy hawwe de earste entûsjaste tasizzingen al binnen: Emiel (Hûnekop), Piter Wilkens, Inez Timmer, Sipke (De Suskes) en Krijn (Die Twa). 

Oan it gebrek oan entûsjasme fanút de Fryske Muzykscene sil it dus seker net lizze, it giet derom dat wy de finansjele mooglikhiten krije kinne om alles echt goed en grut opsette te kinnen. Fandêr dit skriuwen fansels!

Dan de jildsaken: Foar it opnimmen fan it Album sille wy in bedrach fan €5.000,- oant €8.000,- nedich hawwe. Al it jild wat wy ekstra krije kinne, sil ynsetten wurde om in promo-tour te organiseren troch Fryslân wêrby't wy mei Fryske artysten it album Live spylje sille. Eltse euro is meinaam.

Ta ôfsluting:

Mei de meast ferneamde Fryske artysten in album opnimme yn it Frysk om de Fryske Taal en Kultuer te promoten, wêrby wy as artysten al serieuse plannen hawwe: Dat slút dochs hielendal perfekt oan by de doelen fan de provinsje?! Wy ferwachtsje dan ek dat ús projekt in effekt hawwe sil op de hiele Provinsje.

Wy hearre graach fan jimme! Mei freonlike groetnis,

Jacob Wijnsma Sjoerd ensa

Yn de omgong fan Friezen ûnder elkoar wurdt it Frysk hieltyd minder praat, troch de oanboazjende oerhearsking fan it Nederlânsk. Dy komt, njonken it taalgebrûk yn de media, troch nij-ynkommelingen mar ek troch Fryske âlden dy't de taal net trochjouwe. Dat is faak it gefal by âlden dêr't mar ien Frysktalich fan is. It Frysk kin men dêrom op it heden wol resessyf neame. De Friezen binne wiis genôch mei harren taal, sa docht hieltyd wer út ûndersiken bliken; dat, dêr leit it him net oan. Mar se doare him hieltyd minder te brûken. En dêrtroch giet de kwaliteit derfan  ek efterút. Want, oars as mei in boesgroentsje, in taal slyt just as dy nét brûkt wurdt. Sa wurdt it fansels net wat mei 'it Frysk as ien fan de Europeeske talen'.

Dêrom is in oar hâlden en dragen fan de Friezen nedich, dêr't ik yn it ramt fan de Kulturele Haadstêd ta oproppen haw. Ik krige der wol omtinken foar yn de media - sjoch: https://www.itnijs.frl/2018/01/haw-wille-mei-it-frysk-yn-it-jier-fan-de-kulturele-haadsted/ en de fierdere ferwizings - mar in protte neifolging liket myn oprop net krige te hawwen.

In promoasjekampanje soe fertuten dwaan kinne en kreëarje in better klimaat mei geunstigere omgongsfoarmen foar it Frysk. Dat soe in SIRE-eftige kampanje wêze moatte, dy't wiisd op de eigen ferantwurdlikheid fan alle Friezen - oft hja no fan hûs ús Frysktalich binne of net - om ús taalerfskip te behâlden. It soe dêrmei wer folle normaler wurde moatte - en dus perfoarst net ûnfatsoenlik, wat minsken no gauris miene - om mei in petear yn it Frysk út ein te setten as jo in ûnbekende - ynformeel of saaklik - moetsje: eigen taal earst (gronologysk besjoen). Dat fansels sûnder minsken bûten te sluten. Mar wa't it Frysk noch net goed behearsket, kin dêr by holpen wurde, lykas hjirre beskreaun: https://www.stipe.frl/projecten/wy-jouwe-elkoar-de-fiif. Der moat rûnom entûsjasme ûntstean om mei-elkoar de taal wer mear te brûken en sadwaande oerein te hâlden en troch te jaan oan folgjende generaasjes. It moaie is dat elkenien dêr alle dagen eins sûnder al tefolle ynspanning oan bydrage kin: dit is ommers no ris wat dat mei sizzen al te dwaan is.

Om it safier te krijen is earst al in kampanje nedich yn de Fryske massamedia (telefyzje, radio, nijsblêden, ynternet) mei fansels ynset fan de sosjale media. Foar in bedrach fan 15.000 euro is sa'n promoasje-aksje wol te realisearjen. Mediabedriuwen kinnen yn de mande mei frijwilligers fan de Ried fan de Fryske Beweging stal jaan oan in besteklike kampanje. It doel is om safolle mooglik Friezen te berikken, it beëage effekt is dus wiidfiemjend en giet sels oer de provinsjegrinzen hinne.